Bệnh đạo ôn trên lúa và phương pháp phòng trừ hiệu quả

Bệnh đạo ôn (Pyricularia oryzae) là một trong những mối đe dọa nghiêm trọng đối với sản xuất lúa gạo ở Việt Nam. Bệnh này gây thiệt hại đáng kể đến năng suất và chất lượng của lúa, đồng thời cũng ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn lương thực của người dân. Do đó, việc hiểu rõ về bệnh đạo ôn hại lúa, các tác nhân gây bệnh, điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của bệnh, cũng như các biện pháp phòng trừ hiệu quả là rất cần thiết.

Tác nhân gây bệnh đạo ôn

Nấm Pyricularia grisea và đặc điểm sinh học

Bệnh đạo ôn trên lúa được gây ra bởi loại nấm mang tên khoa học là Pyricularia grisea Sacc. (còn được gọi là Pyricularia oryzae Cav., giai đoạn sinh sản hữu tính là Magnaporthe grisea). Đây là một loại nấm phấn bệnh rất nguy hiểm, gây hại trên nhiều loại cây trồng quan trọng như lúa, lúa mì, ngô, và một số loại cây họ Poaceae khác.

Nấm Pyricularia grisea có nhiều chủng khác nhau, với khả năng tấn công và gây hại lên các bộ phận khác nhau của cây lúa. Chúng có thể xâm nhập và phát triển trên lá, thân, cổ bông, hạt lúa,… gây ra các triệu chứng đặc trưng của bệnh đạo ôn. Ngoài ra, nấm Pyricularia grisea còn có khả năng sống sót qua các vụ vụ mùa trên các phần thực vật bị nhiễm bệnh hoặc trên hạt lúa.

Điều kiện sinh trưởng và phát triển của nấm bệnh

Sự phát triển và lây lan của bệnh đạo ôn trên lúa phụ thuộc rất lớn vào các yếu tố môi trường. Nhiệt độ và độ ẩm là hai yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến khả năng hình thành và phát tán bào tử của nấm bệnh.

Nhiệt độ thích hợp cho sự hình thành và phát triển của bào tử nấm gây bệnh đạo ôn nằm trong khoảng 20-30°C. Nếu nhiệt độ nằm ngoài khoảng này, khả năng hình thành và phát tán bào tử sẽ bị hạn chế. Đồng thời, độ ẩm không khí cao, trên 80%, cũng là điều kiện rất thuận lợi cho sự lây lan của bệnh.

Ngoài ra, các yếu tố khác như địa hình, tính chất đất đai, cũng như tình trạng dinh dưỡng của cây lúa cũng ảnh hưởng đến sự bùng phát và mức độ gây hại của bệnh đạo ôn. Những vùng đất trũng, ẩm ướt, nhiều mùn, khó thoát nước, đặc biệt là các khu vực mới khai hoang, thường dễ phát sinh dịch bệnh này.

Dấu hiệu nhận biết bệnh đạo ôn

Biểu hiện trên lá lúa

Trên lá lúa, các vết bệnh do bệnh đạo ôn gây ra có hình dạng đặc trưng. Chúng xuất hiện dưới dạng những vết chấm đen, sau đó chuyển sang hình oval, có mảng xám trắng ở giữa và viền hẹp màu nâu nhạt bên ngoài. Khi bệnh nặng hơn, các vết này sẽ liên kết lại với nhau, gây ra hiện tượng “cháy lá” trên diện rộng.

Dấu hiệu trên cổ lá và đốt thân

Trên cổ lá, vết bệnh xuất hiện ở vị trí tiếp giáp giữa phiến lá và bẹ lá. Ban đầu, vết bệnh có màu nâu đỏ, sau đó chuyển sang nâu sậm. Ở giai đoạn nặng, bệnh sẽ làm cho lá bị gãy và héo khô.

Trên đốt thân, bệnh đạo ôn gây ra vết bệnh màu nâu, làm cho đốt thân bị khô và teo lại. Nếu bệnh xuất hiện vào giai đoạn lúa đang trổ bông, toàn bộ bông sẽ bị tình trạng “lép trắng”.

Điều kiện thời tiết và môi trường gây ra bệnh đạo ôn

Nhiệt độ và độ ẩm ảnh hưởng đến sự phát triển của bệnh

Như đã đề cập, nhiệt độ và độ ẩm là hai yếu tố môi trường quan trọng nhất ảnh hưởng đến sự phát triển của bệnh đạo ôn trên lúa. Nhiệt độ thích hợp cho bào tử nấm hình thành và phát tán nằm trong khoảng 20-30°C, và độ ẩm không khí cần trên 80%.

Trong vụ Đông Xuân, sự chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm dễ tạo ra điều kiện thuận lợi cho bệnh đạo ôn lây lan và phát triển mạnh. Trời có mưa phùn, sương mù liên tục trong nhiều ngày cũng là yếu tố “ủng hộ” cho dịch bệnh này.

Vai trò của địa hình và đất đai trong sự xuất hiện bệnh

Ngoài các yếu tố khí hậu, điều kiện đất đai và địa hình cũng ảnh hưởng lớn đến sự xuất hiện và mức độ gây hại của bệnh đạo ôn trên lúa.

Những vùng đất trũng, nhiều mùn, khó thoát nước là môi trường rất thuận lợi cho nấm bệnh phát triển. Đặc biệt, các khu vực mới khai hoang, đất nhẹ, giữ ẩm kém, hoặc có lớp sét nông dễ bị nhiễm bệnh đạo ôn.

Thiệt hại do bệnh đạo ôn gây ra

Tác động đến năng suất lúa

Bệnh đạo ôn gây hại nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng lúa. Khi bệnh xuất hiện ở các giai đoạn quan trọng như mạ, đẻ nhánh, trỗ bông và chín, năng suất lúa có thể giảm từ 20-50%. Trong trường hợp bệnh phát triển mạnh, thiệt hại về sản lượng lúa có thể lên đến 100%.

Ngoài ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất, bệnh đạo ôn còn làm giảm chất lượng lúa gạo, ảnh hưởng đến giá trị kinh tế của sản phẩm. Hạt lúa bị nhiễm bệnh thường có kích thước nhỏ, hình dạng không đều và chất lượng kém.

Phương pháp phòng ngừa bệnh đạo ôn

Sử dụng giống lúa kháng bệnh

Một trong những giải pháp quan trọng nhất để phòng trừ bệnh đạo ôn trên lúa là sử dụng các giống lúa có khả năng kháng bệnh tốt. Những giống lúa này có khả năng chống chịu tốt trước sự xâm nhập và phát triển của nấm Pyricularia grisea.

Việc lựa chọn giống lúa phù hợp cần được tiến hành ngay từ khâu gieo trồng. Gieo trồng giống lúa kháng bệnh sẽ là bước đệm quan trọng, giúp giảm thiểu nguy cơ bùng phát dịch bệnh trong suốt quá trình canh tác.

Kỹ thuật canh tác hợp lý

Bên cạnh sử dụng giống lúa kháng bệnh, việc áp dụng các biện pháp canh tác hợp lý cũng rất quan trọng trong phòng trừ bệnh đạo ôn. Các biện pháp này bao gồm:

• Chuẩn bị tốt mặt ruộng, đảm bảo thoát nước tốt, hạn chế tình trạng ứ đọng nước.
• Bón phân cân đối, hợp lý, tránh sử dụng quá nhiều phân đạm.
• Thực hiện luân canh, luân phiên giống lúa để phá vỡ chu kỳ phát triển của nấm bệnh.
• Duy trì vệ sinh đồng ruộng, thu gom và tiêu hủy triệt để các bộ phận thực vật bị nhiễm bệnh.

Việc áp dụng đồng bộ các biện pháp canh tác hợp lý sẽ góp phần đáng kể trong việc hạn chế sự bùng phát và lây lan của bệnh đạo ôn trên lúa.

Kỹ thuật phun thuốc trừ đạo ôn

Lịch phun thuốc hiệu quả

Sử dụng thuốc hóa học là biện pháp quan trọng và cần thiết để phòng trừ bệnh đạo ôn trên lúa. Tuy nhiên, việc phun thuốc cần được thực hiện đúng thời điểm và tuân thủ các khuyến cáo của cơ quan chuyên môn.

Đối với đạo ôn lá, việc phun thuốc cần được thực hiện sớm, ngay từ khi mới xuất hiện triệu chứng trên lá. Cần phun đều khắp từ lá, thân, bẹ lá đến gốc lúa để nâng cao hiệu quả diệt trừ.

Riêng với đạo ôn cổ bông, thời điểm phun thuốc phòng ngừa là trước và sau khi lúa trổ bông. Khi bệnh đã xuất hiện trên bông thì việc phun thuốc thường không còn hiệu quả cao.

Lưu ý trong sử dụng thuốc hóa học

Khi sử dụng thuốc hóa học để phòng trừ bệnh đạo ôn trên lúa, cần tuân thủ một số lưu ý sau:

• Không nên pha trộn thuốc trừ bệnh với các loại phân bón lá khi đang tiến hành phun xịt, vì có thể tạo điều kiện thuận lợi cho bệnh bùng phát.
• Cần thay đổi luân phiên sử dụng các loại thuốc trừ bệnh khác nhau, tránh sử dụng lâu dài cùng một loại thuốc, nhằm ngăn ngừa hiện tượng kháng thuốc của nấm bệnh.
• Tuân thủ nghiêm ngặt các khuyến cáo về liều lượng, thời gian sử dụng của từng loại thuốc để đảm bảo hiệu quả và an toàn.

Kết luận

Bệnh đạo ôn trên lúa là một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với nền sản xuất lúa gạo tại Việt Nam. Bệnh này không chỉ gây thiệt hại nghiêm trọng về năng suất và chất lượng lúa, mà còn ảnh hưởng đến an ninh lương thực của người dân.

Để phòng trừ bệnh đạo ôn hại lúa một cách hiệu quả, cần phải nắm vững về tác nhân gây bệnh, điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của bệnh, cũng như các biện pháp phòng trừ phù hợp. Sử dụng giống lúa kháng bệnh, áp dụng các kỹ thuật canh tác hợp lý, kết hợp với việc phun thuốc đúng thời điểm là những giải pháp then chốt.